Energie-efficiënte gebouwen zonder oververhitting

Dit blog, verrijkt met de inzichten van Rinus Vader, Leading Professional Energy Transition bij Haskoning, onthult de uitdagingen en oplossingen in deze cruciale transitie. Ontdek de rol van hernieuwbare energiebronnen en nieuwe technologieën in het vormgeven van een koelere, duurzamere toekomst.

Energietransitie voor gebouwen

In recente jaren heeft het denken over de energietransitie binnen de gebouwensector een indrukwekkende sprong voorwaarts gemaakt. Het concept van energietransitie in gebouwen omvat meer dan alleen het verhogen van de energie-efficiëntie. Hoewel het energiezuinig maken van gebouwen belangrijk is en blijft, gaat het ook om de inzet van hernieuwbare energiebronnen en het toepassen van innovatieve technologieën. Deze benadering heeft als doel zowel het energiegebruik sterk beperken als de CO2-emissie te stoppen. Het is een holistische aanpak die bijdraagt aan de beperking van de impact van gebouwen op klimaat en milieu.

Nieuwe uitdaging binnen de energietransitie: oververhitting

Vroeger was de primaire zorg in de bouw hoe we onze gebouwen droog en warm konden houden in de winter. Bouwmethoden en materialen waren gericht op het vasthouden van warmte en het weren van regenwater. Maar met de opkomst van geavanceerde isolatietechnieken en de veranderingen van het klimaat is er een paradoxale situatie ontstaan. Terwijl gebouwen beter geïsoleerd worden en dus beter in staat zijn om warmte vast te houden, leidt dit steeds vaker tot een nieuwe uitdaging: oververhitting. Deze verschuiving is niet beperkt tot woonhuizen. Speciaal ontworpen gebouwen, zoals voor de nieuwe huisvesting van laboratoria, ziekenhuizen en industriële processen, ervaren deze uitdaging ook. De gebouwen zijn zo goed geïsoleerd dat ze in feite meer koeling nodig hebben dan verwarming. Dit heeft geleid tot een hernieuwde belangstelling van de aloude natuurlijke koeling, de zogenaamde nachtventilatie, in combinatie met het beperken van zoninstraling in de zomer.

Mediterraniseren als oplossing van oververhitting

De energietransitie van gebouwen staat op het punt een nieuwe fase in te gaan. Het idee is gebouwen in Nederland te “mediterraniseren". Deze toepassing is niet zomaar een esthetische keuze. Het is een functionele benadering om de uitdagingen van klimaatverandering en energie-efficiëntie aan te gaan. In het Middellandse Zeegebied zijn gebouwen traditioneel ontworpen om de intense zon en warmte te weerstaan in de zomer en regen in de winter.

Met omvangrijke overstekken, goten, regenpijpen, wadi’s en waterkelders kunnen we het overvloedige hemelwater tijdens stortbuien beter opvangen. En door gebruik te maken van ramen van bescheiden omvang, voorzien van robuuste buitenzonwering zoals luiken, luifels, structurele lamellen en pergola's kunnen we in gebouwen de zoninstraling reguleren. Ook zorgt de toepassing van te openen ramen, luchtkanalen en schoorstenen voor natuurlijke trek en kunnen we de binnentemperatuur en aanvoer van verse lucht op een natuurlijke manier reguleren.

Een stap verder is het toepassen van buitenisolatie. Daarmee betrekken we de dempende werking van de energieopslag van de veelal minerale gevels bij de kwaliteit van het binnen comfort. Zo creëren we ruimte om de jas van onze gebouwen te verbeteren, nog veel meer dan door isolatie te plaatsen in de spouw of achter een voorzetwandje aan de binnenkant van de gevel. Dit lijkt voor de Nederlandse bouw een brug te ver. Bij Nul-op-de-Meter-woningen wordt er bij soortgelijke ingrijpen zelfs weer een buitenspouwblad voor het nieuwe isolatiepakket gemetseld. Waarom niet het Nederlandse beeld geheel in overeenstemming te brengen met het komende mediterrane klimaat? Zo kunnen we de ingepakte gevels voorzien van kleinere ramen met vaste buitenzonwering en pleisterwerk in frisse kleuren. Door zo te bouwen verminderen we de afhankelijkheid van energie-intensieve koelsystemen, wat weer bijdraagt aan een lager energiegebruik.

De onontkoombare noodzaak van energietransitie

De energietransitie is niet alleen onvermijdelijk door toenemende wet- en regelgeving, het is ook essentieel voor zowel financiële stabiliteit als duurzaamheid op lange termijn. Zo benadrukt Rinus dat overheden wereldwijd de regelgeving rondom energie-efficiëntie verscherpen, waarbij de EU, Zwitserland en Noorwegen vooroplopen. Bedrijven die aarzelen of uitstellen, riskeren niet alleen achter te blijven, maar ook geconfronteerd te worden met strengere en mogelijk kostbare eisen, die in de nabije toekomst genomen moeten worden op een moment waar ‘samenloopvoordelen’ met bijvoorbeeld groot onderhoud niet meer zijn in te passen.

Buiten de directe financiële overwegingen is er ook het morele aspect van de energietransitie. Het gaat om het welzijn van toekomstige generaties, het behoud van de leefbaarheid van onze planeet, de verantwoordelijkheid die we daarin hebben in het aanpakken van de klimaatcrisis en de eerlijke verdeling van de daarmee samenhangende lasten. Het is niet alleen een kwestie van korte termijn gewin, maar van maatschappelijke verantwoordelijkheid.