Samen verduurzamen in een complexe stedelijke omgeving
Copyright: Corné Bastiaansen
Project facts
- KlantRijksvastgoedbedrijf, Provincie Zuid-Holland, gemeente Den Haag
- UitdagingOndersteuning van het brede verduurzamingsprogramma EnergieRijk Den Haag voor het versneld verduurzamen van ruim 30 (semi-) overheidsgebouwen in het centrum van Den Haag
- Datum2024-2028
- OplossingEen programmatische en gebiedsgerichte aanpak waarin samenwerking centraal staat, om innovaties te versnellen, schaalvoordelen te benutten en verduurzaming integraal aan te pakken.
- LocatieDen Haag
Versnellen van de verduurzaming in een complexe stedelijke omgeving
In het centrum van Den Haag staan ruim dertig (semi-)overheidsgebouwen die impact hebben op de ruimte, beleving, het energieverbruik en klimaatbestendigheid van de stad. Een groot deel van deze gebouwen is in bezit van het Rijksvastgoedbedrijf, de Provincie Zuid-Holland en de gemeente Den Haag. Deze drie bestuurlijke partners sloegen met een Green Citydeal in 2018 de handen ineen om de klimaatdoelstellingen voor 2050 al in 2040 te behalen. Door versneld te verduurzamen kunnen de geleerde lessen worden gebruikt als voorbeeld voor andere gebieden.
Dat is geen eenvoudige opgave: de stad heeft te maken met beperkte ruimte, netcongestie en stakeholders met uiteenlopende belangen. Daarnaast streven de initiatiefnemers van dit programma ernaar om zelf het goede voorbeeld te geven en de duurzaamheidsambities die zij uitdragen, ook daadwerkelijk waar te maken. Om echte impact te maken is verduurzaming op gebouwniveau niet voldoende; daarvoor is een integrale aanpak nodig waarin gebieds- en gebouwniveau nauw met elkaar verweven zijn.
Het programma EnergieRijk Den Haag (ERDH) is vanuit dit vertrekpunt gestart. Als Haskoning ondersteunen we dit programma samen met consortiumpartners Fakton en AT Osborne en dragen we bij aan de ambities en doelen van ERDH.
Het is mooi te zien hoe ambities naar energieonafhankelijkheid, verduurzaming en betaalbaarheid hand in hand kunnen gaan. De samenwerking binnen ERDH draagt actief bij aan de toekomst van Den Haag.
Van warmteoverschot naar slimme uitwisseling
In een gebouwcluster in het centrum hebben we temperatuurtesten uitgevoerd die bevestigden dat de bestaande warmtekoude opslag (WKO) structureel een warmteoverschot had. Dit betekende dat er te veel koude uit de bodem werd onttrokken waardoor de bodem uit balans raakte. Door te kijken naar zowel de gebouwen als het gebied kunnen we een koppeling realiseren met de nabijgelegen gebouwen die juist extra warmte nodig hebben. Dankzij slimme uitwisseling wordt duurzame warmte optimaal benut en CO2 bespaard doordat minder externe (deels) fossiele warmte nodig is. Ook zijn meerdere gebouwen efficiënt verbonden via een gezamenlijk warmtekoudeopslagsysteem, wat zorgt voor een betere bedrijfszekerheid.
Gebouw, gebied en kennis: de sleutel tot impact
In hartje Den Haag zijn creatieve, vernieuwende ideeën nodig die inpasbaar en uitvoerbaar zijn. Ons werk binnen ERDH bestaat niet alleen uit het faciliteren van de samenwerkingspartners binnen het programma, maar ook juist uit het aanjagen van ideeën. We ondersteunen bij de ontwikkeling van nieuwe oplossingsrichtingen en helpen partners om de juiste mensen binnen en buiten hun organisatie te betrekken. Vervolgens toetsen we de haalbaarheid en zorgen we dat de gebouweigenaren of gebiedsbeheerders deze ideeën kunnen implementeren in hun eigen lijnorganisaties die verantwoordelijk zijn voor zowel het strategisch beleid als het facilitaire beheer van hun vastgoed.
Om verduurzaming in een stedelijke omgeving te versnellen, handelen we vanuit drie pijlers: gebouw, gebied en kennis.
- Gebouw: We werken aan het onderzoek naar en de implementatie van concrete verduurzamingsmaatregelen per pand. Met het oog op netcongestie zijn we bezig om per pand het afgenomen vermogen te verlagen en potentie van batterijen en de samenwerking in energiecontracten te onderzoeken. Samen met stadsverwarmingsleverancier Eneco testen we bij meerdere gebouwen een gefaseerde temperatuurdaling, waaruit blijkt dat de aanvoertemperatuur in diverse panden zonder comfortverlies kan worden verlaagd waardoor meer duurzame bronnen in beeld komen. Hierdoor kunnen we meerdere gebouwen op bestaande WKO’s koppelen en warmte en koude verduurzamen. De resultaten houden we bij in een prognosemodel dat een dashboard weergeeft van potentie en huidige status van verduurzaming.
- Gebied: Omdat verduurzaming niet stopt bij de gevel, worden collectieve oplossingen ontwikkeld. In het World Forum-gebied wordt bijvoorbeeld een gezamenlijke energievisie opgezet, waarin energieopwekking, opslag en distributie slim worden gecombineerd. Op een andere locatie in het centrum wordt onderzocht hoe batterijopslag kan helpen om piekbelasting te verminderen en de energievoorziening voor historische panden toekomstbestendig te maken.
- Kennis: ERDH is niet alleen een uitvoeringsprogramma, maar ook een kennisplatform. Zo zijn er inmiddels talloze handreikingen opgesteld voor gebouweigenaren en beleidsmakers, zodat de geleerde lessen ook elders toegepast kunnen worden. Daarnaast worden innovatieve oplossingen getest en gedeeld, zoals het slimmer benutten van netcapaciteit en de koppeling tussen verschillende energiesystemen. Ook worden er kennissessies en workshops georganiseerd om informatie te delen en te brainstormen over nieuwe oplossingen.
Samenwerken middels de Trias Territoria
Het programma EnergieRijk Den Haag richt zich op het creëren van synergie tussen een gebieds- en gebouwgerichte aanpak. Hierbij richt ERDH zich op de Trias Territoria. Deze bestaat uit het verminderen van de energievraag, het gebruik en delen van lokale energiebronnen en een duurzame inkoop vanuit het gebied. Door in te zetten op een zichtbare schaalbare en innovatieve lerende aanpak zorgen we ervoor dat we impact hebben op zowel de lijnorganisaties als vastgoedeigenaren.
Synergie tussen een gebieds- en gebouwgerichte aanpak
Toepassen van de Trias Territoria
Een zichtbare, schaalbare, innovatieve en lerende aanpak
De integrale samenwerking tussen de verschillende organisaties, stakeholders en partners wordt steeds belangrijker. Daarmee kunnen we sneller stappen zetten in de energietransitie.
Om resultaten te boeken in een overvol centrum is het nodig om verder dan de individuele projecten te kijken: richting een optimale wisselwerking tussen de gebouwen en de toekomstige gebiedsinfrastructuur.
Een bewezen aanpak die breder inzetbaar is
Het ERDH-programma startte in 2018. Vanaf 2024 is het consortium van Haskoning, Fakton en AT Osborne gestart. In het eerste jaar leidde dit tot concrete resultaten: een meetbare verlaging van energieverbruik, een betere benutting van netcapaciteit, verdiepingsslagen op volgende gebieden in Den Haag en een versterking van de samenwerking tussen gebouw- en gebiedspartners.
Om data te kunnen combineren, delen en inzien hebben we een digitale kansenkaart (GIS) ontwikkeld waarin we een database van de projecten opbouwen en publieke en private kaartlagen kunnen aan- en uitzetten. Zo kunnen we onderling verbanden leggen tussen gebouw en gebied en effectiever samenwerken, bijvoorbeeld op het vlak van netcongestie en de potentie van vragen rondom Warmte Koude Opslag (WKO).
Verkenning congestieaanpak rondom het Plein
In het centrum van Den Haag hebben we een eerste verkenning gedaan naar de potentie van een innovatieve energiehub. Dit zou betekenen dat gebouwen in dit historische gebied gaan samenwerken op het gebied van energieopslag en -distributie, ondersteund door gezamenlijke energiecontracten. Door energie op een slimme manier te bundelen en uit te wisselen, kan de belasting op het elektriciteitsnet worden verminderd en wordt de energievoorziening toekomstbestendiger. Dit systeem laat zien hoe samenwerking leidt tot schaalvoordelen en een versnelling van de energietransitie in een complexe stedelijke omgeving.
Copyright: Rijksvastgoedbedrijf, Corné Bastiaansen
Samenwerken in een innovatief programma vraagt om voortdurende afstemming en flexibiliteit. Het is geen rechte route. Het consortium toont aan hierin een betrouwbare en meebewegende partner te zijn.
Schaalvoordelen
Dit programma onderscheidt zich omdat het niet enkel is gericht op individuele gebouwen, maar ook de kracht benut van samenwerking en samenhang in een gebied. Dit is essentieel in een steeds complexer wordende context. Door gebouweigenaren, beleidsmakers en netwerkbeheerders samen te brengen, ontstaan schaalvoordelen en worden obstakels sneller weggenomen.
Wat begon als een initiatief voor Den Haag, ontwikkelt zich steeds meer tot een model dat toepasbaar is in andere stedelijke gebieden. Op deze manier maken we stappen in de implementatie van de energietransitie en delen we kennis en ervaringen.
Bent u benieuwd hoe deze aanpak ook in uw regio of vastgoedportfolio ingezet kan worden? Wij denken graag met u mee.
