Klimaatadaptief handelen: strategisch, groen én praktisch

Er wordt vaak gezegd: als het over bomen gaat moet je bij Ceciel zijn. Na mijn studie landschapsarchitectuur heb ik vanuit meerdere organisaties geadviseerd over groenontwerp, groenbeleid en groenbeheer. Bij CROW heb ik standaarden en richtlijnen ontwikkeld over groen, bomen en openbare ruimte. Sinds 2022 adviseer ik vanuit Haskoning over ontwerp en beheer van de openbare ruimte, met – hoe kan het ook anders - focus op groen en bomen. 

Integrale ontwerpen met goed ingepast groen

Groenvoorzieningen zijn superbelangrijk voor het inperken van hittestress. Groen en bomen zorgen voor verkoeling, waterberging en -afvoer en verhoging van de leefbaarheid. Onder een boomkroon is het 2 tot 8°C koeler, de temperatuur van asfalt onder boomkronen is tot zo’n 15°C lager. In onze ontwerpen besteden we daarom veel aandacht aan groene maatregelen. Al is inpassing soms lastig. Bij het congres ‘Future green city’ waar ik vorig jaar aan deelnam werd dit de ‘Battle between grey and green’ genoemd. Wil je liever internet of een boom? Zo zwart-wit is het niet, maar het aantal onder- en bovengrondse kubieke meters is natuurlijk altijd beperkt. Er zijn daarom slimme oplossingen nodig in alle fasen van het planproces. En dat begint in het stedenbouwkundig ontwerp.

Handig hulpmiddel bij de herinrichting van de openbare ruimte is de richtlijn voor het combineren van bomen met kabels en leidingen. Deze richtlijn, een initiatief van het Centrum Ondergronds Bouwen (COB) en CROW, zijn we nu aan het afronden. Dat doen we samen met experts, ontwerpers en beheerders uit civieltechnische én groene hoek. Als groenspecialist vind ik het leuk om samen met een ‘piping engineer’ een overzicht te maken van technische ontwerpmogelijkheden. Civieltechnisch lijkt een boom misschien een ‘bolletje op een stokje’, maar dan onderschat je hoe belangrijk ondergrondse groeiplaatsen zijn voor succesvolle klimaatadaptatie. Om een boom zijn functies goed en veilig te laten vervullen is ruimte nodig voor stabiliteitswortels, voeding, vocht en zuurstof. Dat aspect nemen we daarom mee in ieder ontwerp. Voor aanpassing van de openbare ruimte kan ik gelukkig ook terugvallen op de toolbox van mijn klimaatcollega’s. Hieruit put ik inspiratie voor toevoeging van bijvoorbeeld wadi’s, groene parkeerplaatsen en waterbergende groenstroken.

In de wijk ‘De Nude’ in Wageningen – waar ik als student nota bene nog heb gewoond - ben ik nu bezig met klimaatadaptieve herinrichting. Hier brengen we civieltechnische en groene expertise in een vroeg stadium bij elkaar. Stapsgewijs, door de vereisten per vakgebied (verkeer, water, kabels & leidingen, groen) afzonderlijk en in combinatie te optimaliseren. Via een Bomen Effect Analyse onderzoeken we hoe we het boomkroonvolume kunnen behouden of zelfs vergroten.

Duidelijke eisen stellen om te krijgen wat je wilt

De basis voor elk ontwerp ligt in de stedenbouwkundige uitgangspunten én in de technische eisen voor de inrichting van de openbare ruimte. Gemeenten leggen dit soort eisen vast in een HIOR, LIOR of HOR. Ik ben hier in verschillende gemeenten bij betrokkenen, samen met collega’s uit andere vakdisciplines. Deze leidraden zijn effectief, weet ik uit ervaring. Ze geven richting aan alle contacten en contracten met projectontwikkelaars, stedenbouwers en ontwerpers. Voorbeeld van een stedenbouwkundige eis die werkt? Als je minder verstening wilt, kun je eisen dat over een periode van 3 jaar 5% van het verhard oppervlak wordt omgezet in groen. Wil je meer waterdoorlatende verharding, dan kun je eisen dat het percentage asfalt binnen enkele jaren met 5% wordt teruggebracht. Technische eisen kunnen ook helpen. Voorbeeld vanuit mijn groenexpertise: leg als gemeente het minimumaantal kubieke meters doorwortelbare ruimte voor bomen vast.

Nieuwe bestrating, betere groeiplaatsen voor bomen

Bij alle ontwerpen waar we aan werken is het motto: beheerbewust ontwerpen, ontwerpbewust beheren. Ook bij bomen en groenvoorzieningen is die dubbelslag cruciaal. Als gemeente wil je functies zoals verkoeling, verfraaiing en biodiversiteit voor lange tijd in stand kunnen houden, tegen acceptabele beheerkosten. Over dergelijk assetmanagement denk ik graag mee. Het is heel strategisch, maar óók heel praktisch. Als je bijvoorbeeld de riolering vervangt, is het slim om meteen ook goed te kijken naar de bestrating. Je kunt met de bestrating die je kiest vaak tegelijkertijd ook betere groeiplaatsen voor bomen realiseren.

Werken aan bewustwording

Gemeenten weten dat ze klimaatadaptief moeten handelen; de effecten van klimaatverandering op de openbare ruimte zijn evident. Ik wil colleges en gemeenteraden helpen om zich bewust te zijn van alle mogelijkheden die er zijn, inclusief kosten en baten. Dit doen we bijvoorbeeld in Nota’s Integraal Beheer Openbare Ruimte waarin we dat soort zaken in samenhang uitwerken, vanuit een duidelijke visie op het beheer van de gemeente. Bij een Nota IBOR brengen we samen met de gemeenten keuzes en kosten in beeld, maar benoemen we ook kwalitatieve baten zoals minder hittestress, minder fijnstof, een beter leefmilieu, en een sterker sociaal weefsel. Bomen en planten dragen vrijwel altijd direct bij aan de leefbaarheid van wijken en de gezondheid van mensen!